شرح مسئله و دانش در پرسشگری های شفاهی
در راستای استقرار نظام جامع مدیریت دانش در استانداری همدان، در تاریخ 18 ام تیرماه 1401 ، مصاحبه با جناب آقای علی وجدانی نوذر معاون محترم مدیریت بحران استان درخصو ص پروژه «برآورد خطرپذیری سیلاب در سطح استان با ارائه راهکارهای پیشگیری، کاهش آثار و آمادگی در راستای کنترل و مدیریت سیلاب » انجام شد.
مشخصات مصاحبه شونده: آقای علی وجدانی نوذر معاون محترم مدیریت بحران استان (از دی ماه 1399تاکنون)، دانشجوی دکترای مهندسی سوانح از دانشگاه تهران و دارنده گواهینامه مدرسی بحران، استاد مدعو دانشگاه سید جمال الدین اسدآبادی و مدرس مدیر گروه مدیریت بحران دانشگاه علمی کاربردی (از سال 1386)
یکی از پروژه هایی که در اداره کل مدیریت بحران منجر به بهبود عملکرد شده را معرقی کنید؟
اهمیت مو
ضوع مدیریت دانش و نقش آن در کارایی و عملکرد واحدهای سازمانی به صورت تخصصی که بر همگان مشخص است. تجربه این اداره در موضوع مخاطرات طبیعی و انسان ساخت ما را همواره در همه مناطق کشور تحت تاثیر قرار می دهد، استان همدان نیز از این موضوع مستثنی نیست. با توجه به بررسی هایی که انجام شده ، تعداد 22 مخاطره طبیعی و شناخته شده در استان وجود دارد که یکی از مهمترین آنها سیلاب است. در راستای کنترل و مدیریت سیلاب طرح «برآورد خطرپذیری سیلاب در سطح استان با ارائه راهکارهای پیشگیری ، کاهش آثار و آمادگی» در سال 99 تا 1400 مدنظر قرار گرفت . سال 1398 سیلاب اکثر مناطق کشور را تحت تاثیر قرار داد. ما با توجه به دانش تجربی ای که داشتیم از قبل دوره های آموزشی ارتقای دانش عمومی برای مدیران و فرمانداران شهرستان های تابعه داشتیم که باعث شد آمادگی و کنترل خوبی در فروردین ماه 98 نسبت به این سیلاب داشته باشیم. اما یکسری نقاط ضعف ها و چالش ها و ابهاماتی در بحث مدیریتی وجود داشت که بخاطرش طرح را تعریف کردیم . با توجه به دانش تجربی و از طرفی تجربه سال 98 ، از دانشگاه هایی که تخصص داشتند استفاده کردیم و این مطالعات به صورت کلی و دقیق به تفکیک شهرستانی با رویکرد دانش علمی و تخصصی انجام شد. مطالعات به تفکیک شهرستانی انجام شد و از دانش تجربی سال 98 نیز استفاده شد و ابهامات رفع شد و امروزه طرح به اتمام رسیده و به همه متولیان و فرمانداران شهرستان ها اعلام شده است. امروزه قبل ازانجام اقدامات در راستای مدیریت سیلاب مربوط به پیشگیری و آمادگی با استفاده از همین طرح و راهکارهای مشخص شده، اولویت ها در سطح شهرستان مشخص میشود که منجر به عملکرد بهتر و موفقیت در بحث مدیریت دانش نسبت به قبل شده است.
در اجرای این پروژه، با چالش یا مشکلاتی مواجه بوده اید؟
مهمترین جالش در اجرای این پروژه، در دو بخش است.گستردگی کار و نیاز به داده ها و اطلاعات دقیق از همه دستگاه های مرتبط با موضوع که کار را سخت کرده بود چرا که در مورد مدیریت سیلاب گستردگی و پیچیدگی وجود دارد و وقتی بحران اتفاق میافتد بخش های مختلفی را تحت تاثیر قرار می دهد و برای تحلیل آسیب پذیری آن ها باید از قبل اطلاعات جمع آوری شود. با اطلاعاتی که وجود داشت و همکاری دستگاه ها این کار انجام شد. بخش دیگر انتخاب تیم و کسانی که می خواهند مطالعه را انجام می دهند که در این انتخاب دست ما بسته است و با توجه با سیاست ها، کسانی که می خواهند در طرح شرکت کنند باید از دانشگاه یا شرکت های دانش بنیان باشند که شرکت های دانش بنیان هنوز در حوزه مدیریت سیلاب وارد نشده اند و ارتباط کمتری با بحث های تجربی و اجرایی کار دارند و نیاز به توجه بیشتری در این زمینه است. اعضای هیات علمی منتخب نیز پیچیدگی هایی در مراودات با دانشگاه ها دارند و مدیریت زمان را تحت تاثیر قرار می دهد.که انشاا.. در آینده برطرف شود.
آیا این طرح موفق بوده است؟
بله چون از قبل دانش تجربی را داشتیم. بعد از وقوع سیلاب (در سال 98) با توجه به تجربیات گذشته، مانورها و دوره های آموزشی برگزار شده، به عنوان مانور واقعی، دانش تجربی را واکاوی کردیم و نقاط ضعف و قوت و تهدیدها را شناسایی کردیم و در این طرحی که رویکردش دانش علمی در راستای دانش تجربی بود همه این موارد دیده شد و نتایج مشخص شد.راهکارها در سطح های مختلف دستگاه‌های مرتبط و شهرستانی اجرا و کنترل می شود.
آیا درخصوص نتایج طرح، آموزشی برای همکاران و مسئولین مرتبط گذاشته شد؟
بله. دوره آموزشی تحت عنوان مدیریت سیلاب در چندین بخش، از زمان شروع تا اتمام طرح به صورت تخصصی برای دستگاه های اجرایی از طرف دفتر برنامه ریزی، بودجه و تحول اداری، مرکز آموزش وپژوهش های، توسعه و آینده نگری استان و جهاد دانشگاهی(برای شهرداران به عنوان مدیران سیلاب شهری) داشتیم.
اطلاعات منابع دانشی در حوزه سیلاب (به صورت دستی یا سیستمی) ثبت شده است؟
گزارش نهایی طرح را با مکاتبه به دستگاه های متولی اعلام کردیم و طبق قانون مدیریت بحران کشور، بحث کلی مدیریت سیلاب با شرکت آب منطقه ای است که نتیجه به آن ها ارسال شد و آن ها هم به صورت تکمیلی یک بخشی از آن را مطالعه و به روز و تکمیل کرده اندو به تمامی اعضای ستاد پیشگیری، هماهنگی و فرماندهی عملیات پاسخگویی استان ارسال شده است تا دستگاه ها، راهکارهای ارایه شده در طرح را مدنظر قرار دهند. همچنین به سازمان مدیریت بحران کشور به عنوان طرح خوب اعلام شد تا برای دسترسی سایر استان های معین در سامانه سما مدیریت بحران ثبت شود.
آیا سامانه ای برای ثبت فرآیندها و عملکرد وجود دارد؟
سازمان مدیریت بحران کشور، سامانه ای ملی تحت عنوان سما دارد که تمامی مخاطرات، دوره های آموزشی، مانورها، طرح ها و عملکرد استان ها به صورت دوره ای در آن ثبت می شود. اگر استانی اعلام نیاز کند، مدیریت بحران کشور پس از بررسی می تواند اطلاعات را در اختیار سایر استان ها قرار دهد.
چه برنامه ای در رابطه با موضوع سیلاب برای آینده دارید؟
طبق ماده 4 قانون مدیریت بحران، ما باید دو سند داشته باشیم. سند کاهش خطر حوادث و سوانح و نیز سند آمادگی پاسخ که به دنبال مخاطرات رایج است. با توجه به بررسی شاخص های مختلف، در این طرح ، مخاطره اولویت دار استان موضوع سیلاب است که باید در این سندها به صورت پر رنگ مدنظر قرار دهیم و بتوانیم برنامه های کاهش خطر و آمادگی پاسخ های خود را داشته باشیم. در آینده بعد از اقدامات اجرایی، برمبنای همین نتایج ، مانورهایی را برای آمادگی اعضا داریم. مانور مختص دستکاه‌های عضو ستاد شهرستانی نیز برگزار می شود.
برای انجام این طرح فرم استانداردی داشته اید؟
شرح خدمات مربوط به طرح برآورد خطرپذیری مخاطرات به ویژه سیل، زلزله و خشکسالی از طرف سازمان مدیریت بحران برای همه استان ها اعلام شده است. در این طرح شرح خدمات را براساس نیاز استان و تجربه ما در موضوع سیلاب تکمیل کرده ایم بطوری که علاوه بر پوشش 100 درصد شرح خدمات مدیریت بحران کشور، با توجه به شناخت شهرستان ها و ماهیت سیلاب آن ها، فعالیت های اضافی نیز که ما را به سمت شناسایی خطر و پهنه بندی آسیب پذیری خطر نزدیک کند اضافه کرده ایم.
آیا همکاران تمایل به استفاده از نتایج طرح داشتند؟
بله تمایل داشتند . در انجام پژوهش در حوزه مدیریت دانش هر چقدر میزان مشارکت بیشتر باشد رضایت مندی برای انجام نتایج بیشتر می شود. در این طرح برای کسب اطلاعات و نظرات (بازخورد نتیجه طرح) از مشارکت بالای همه اعضا ذیربط در این موضوع استفاده کردیم که نشان می دهد رضایت مندی در اجرا زیاد است. از طرفی قانون و تکلیف است که در صورت عدم توجه و هر گونه قصوری مطابق قانون با آن ها برخورد می شود.
میزان مراجعه به این طرح چقدر بوده است؟
هر ساله در فصل بارش دستور العمل هایی از سوی سازمان مدیریت بحران کشور و متولیان امر در سطح ملی برای استان ها ارسال می شود. بر مبنای دستورالعمل و به استناد راهکارهای ارایه شده در طرح، از اعضای ستاد خواسته می شود که کارها را انجام دهند. بنابراین مراجعه به این طرح به عنوان راهنما در سطح بالایی است.
آیا به روزرسانی اطلاعات پژوهش انجام شده است؟
اطلاعات طرح به شرکت آب منطقه ای استان به عنوان مسئول پیگیری مو.ضوع سیلاب داده شد و مقرر شد به مرور زمان با توجه به توسعه استان اگر مطالعات را تحت تاثیر قرار دهد و ماهیت مخاطره ای مانند سیلاب تغییر کند هم در توسعه به این موضوع توجه شود و هم اگر توسعه اتفاق افتاد به روز رسانی انجام دهند. مواردی از قبیل: تغییر اقلیم نیز در حال اتفاق است که ضرورت به روزرسانی طرح را خواهد داشت.
به اجرای طرح چقدر توجه می شود؟
قانون به صراحت الزام به اجرای طرح داشته است. مراجعه و اجرای طرح ضرورت دارد. نظارت دوره ای انجام می شود و نقاط پرخطر تعیین شده در طرح به صورت دوره ای با مشارکت دستگاه های تخصصی استانی و شهرستانی رصد می شود و اقدامات مورد نیاز تعیین و اجرا می شود.
برای حفظ اطلاعات و دانش طرح مدیریت سیلاب پیشنهاد خاصی دارید؟
لازم الاجرا بودن طرح باید همواره از طرف اداره کل مدیریت بحران استان به عنوان ناظر بر دستگاه ها مد نظر قرار گیرد. به روزرسانی و پویایی اطلاعات طرح نیز باید انجام شود. به دلیل پیچیدگی های موجود، ممکن است اطلاعات به نحو موردنظر در برخی از بخش ها داده نشده باشد که به مرور زمان معلوم می شود و ما باید آن ها را مشخص کنیم و به روزرسانی انجام شود. بنابراین دانش طرح و اقدامات اجرایی حفظ و بهینه خواهد شد.
تعاملات و ارتباطات با کارکنان اداره کل مدیریت بحران استان و سایر دستگاه ها در این زمینه چگونه است؟
تعاملات خوب است چراکه بر مبنای بحث قانونی تقسیم کاری انجام شده است. پیگیری و نظارت بر اقدامات و تبادل اطلاعات انجام می شود .طرح جزئی از سیاست های وزارت نیرو بود که به آب منطقه ای داده شده بود.
چه برنامه هایی در حوزه مدیریت بحران دارید؟
باتوجه به پیچیدگی، ارتباط و وابستگی توسعه استان‌ها، که ممکن است تحت تاثیر مخاطرات قرار گیرد، همواره به پروژه و طرح های پژوهشی در حوزه مدیریت بحران نیاز است. با همکاری خوب در استانداری سعی می شود سالانه یک طرح پژوهشی اولویت دار با توجه به محدودیت اعتباری تایید و انجام می شود. طبق قانون نیز دو سند باید نتیجه دو طرح پژوهشی باشد که طرح«کاهش خطر حوادث و سوانح » تدوین شده و طرح «برنامه آمادگی پاسخ» جزء برنامه اجرایی سالجاری می باشد.
خارج از این پروژه، ارتباطات سازمانی و تعاملات افقی کارکنان بین واحدهای هم سطح و یا عمودی چگونه است؟
تعاملات صرفا افقی یا عمودی نداریم. برای انجام درست کارها باید تعامل خوبی بر مبنای اهداف، ماموریت و رسالت های سازمان با این پیچیدگی تعریف کنیم چرا که اگر تعاملات در سطح افقی بزرگ کنیم و همترازی بیشتر شود هماهنگ کردن سخت تر می شود و اگر صرفا به صورت عمودی باشد که جوابگو نخواهد بود.. برای رسیدن به عملکرد بهینه و کاربردی در راستای ماموریت های سازمان، باید تعاملات افقی و عمودی را متناسب تعریف کنیم. در حوزه مدیریت بحران برای تمرکز بر اجرا، ساختار به صورت عمودی مشخص شده و بصورت افقی طبق ماده 2 قانون مدیریت بحران کشور ،همه دستگاه‌های اجرایی به نحوی بازوان اجرایی قانون مدیریت بحران هستند
نعاملات عمودی را در سطح رسمی و غیر رسمی چگونه ارزیابی می کنید؟
ارزیابی رسمی در اداره کل مدیریت بحران استان بر مبنای نظارت بر شرح وظایف مصوب مشخص شده برای واحد یا کارمند است. غیررسمی برمبنای ویژگی های شخصیتی و عاطفی انسان است که برای موفقیت در حوزه مدیریت بحران باید به لحاظ اقتضایی قبل از وقوع بحران به صورت رسمی به موضوع نظارت داشته باشیم و در برخی از مواقع در شرایط حین بحران به صورت غیررسمی به موضوع نگاه کنیم. بنابراین در مدیریت بحران هر دو لازم است.
آیا جلسات مرتبط با یادگیری و اشتراک اطلاعات در حوزه مدیریت دانش در اداره کل مدیریت بحران برگزار می شود؟
تجربه حاصل از هر حادثه، سانحه و فاجعه ای در دنیا بر مبنای سیاست های مدیریت بحران به استان ها ابلاغ می شود و درخصوص حوادث خاص نیز جلسات زیادی برای تبادل اطلاعات در سطح کشور برگزار می شود. در برخی موارد به استان ها اعلام می شود که در صورت عادی بودن برای تبادل دانش و تصمیم گیری در جلسات ستاد ذیربط مطرح می شود.
آیا در اداره کل مدیریت بحران درخصوص مدیریت بحران تفویض اختیار هم انجام می شود؟
وظایف تخصصی دستگاه‌ها در ماده 14 قانون مدیریت بحران مشخص شده است که موظف به انجام آن ها هستند. ولی کارهایی که به صورت استانی انجام می شود به شهرستان ها نیز برای اجرا تفویض اختیار می شود.
آیا تعاملات غیرکاری و خارج از وظایف مصوب دارید؟
در برخی از جلسات غیرمرتبط که به عنوان عضو یا مدعو شرکت می کنیم با بیان تاثیرات بحران بر کارها، راهنمایی لازم را در تفسیر مخاطرات در حوزه کاری دستگاه های اجرایی انجام می دهیم.
حمایت مدیران ارشد را در رابطه با اجرای برنامه های مدیریت دانش تا چه حد می دانید؟
حمایت مدیران ارشد به ضرورت اجرا، ارزیابی و نظارت بر برنامه های مدیریت دانش نقش مهمی در اجرایی شدن کارها دارد.
آشنایی مدیران میانی و فرمانداران استان با موضوع مدیریت دانش در چه حدی است؟
میزان آشنایی مدیران برای کسب دانش و اطلاعات مدیریت بحران با توجه به ضرورت انجام وظایف و جلسات و تعاملات، در حد عالی است.